Киномеханик Балбаара…
Мин, Балбаара кыыһа, ханна да сырыттарбын, саастаах дьону кытта кэпсэтэр буоллум да – “Киномеханик Балбаара кыыһабын...», диэн бэйэбин билиһиннэрэбин. Бу кылгас гынан баран, олус суолталаах, элбэҕи этэр тылы этээппин кытта, дьонум сирэйдиин – харахтыын уларыйан Балбаараны бэйэтин көрсүбүттүү сананарга дылылар. Онон, аҥардас ийэм аата миигин мэлдьи арыаллыы, араҥаччылыы сылдьарга дылы.
Ийэм барахсан аатын тоҕо эрэ сөбүлээбэт этэ, дьиҥэр аат суолтатын ылан көрдөххө кытаанах санаалаах, хорсун киһи диэн өйдөбүлү биэрэр эбит, ол аата бэйэтигэр сөрү – сөпкө анаммыт эбит дии саныыбын. Ийэм, Бартыһаан нэһилиэгэр Уйбануоптар дьиэ кэргэҥҥэ сэтинньи 07 күнүгэр 1937 сыллаахха, бастакы оҕонон төрөөн, күн сирин көрөн, ийэтин Даайаны аҕатын Уйбааны бэркэ диэн үөрпүт буолуохтаах. Сэрии саҕаланарыгар кини 4 саастаах оҕо, инньэ гынан, ийэм бастакы оҕо буолан, бэйэтин кэнниттэн 2 быраатын, 2 балтын көрөн-истэн улаатыннардаҕа.
1941 сыл син бүдүк – бадык да буоллар кыра оҕо өйүгэр – санаатыгар аччыктааһын ыар сыллара сүппэттик хатаннахтара. 1942-1943 сылларга улахан сут дьыл буолбут, киһи бөҕө хоргуйан өлбүт, дьон тыыннаах хаалар суолтан бэһи хастаан, кииһилэнэн хааһы оҥостон, сүөһү тириитин кыйахалаан сиэбиттэр. Уонна ийэм кэпсииринэн Бартыһааҥҥа соҕотох кэриэй оҕонньоро олорбут, кини оҕуруот аһын олордорго биирдиилээн дьону уонна совхоз бааһынатын үүнүүтүн көрбүт эбит. Оччотооҕу кэмҥэ хаалбыт өйдөбүнньүктэрэ - ууга буспут хаппыыстаны сииллэр эбит. Маны сиэн оҕолор истэрэ тоҕо бараахтыыр эбитэ үһү, ол курдук ийэм биир быраата аччыктаан, иһинэн моһуогуран өлөөхтөөбүт.
Ийэм, дэриэбинэ обургу оҕолорун кытта саас буолла да аллараа колхоз далыгар, харалдьыкка киирэн туллуктууллар эбит, ону мунньан баран сиэтэхтэринэ бэйэтэ бырааһынньык буолара, - диэн, этэрин өйдүүбүн. Дьабаралыыллар, хатын уутун туос иһиккэ түһэрэн ылаллар, сир аһа буһуута хаптаҕас, отон хомуйаахтыыллар эбит. Араас оту – маһы хомуйан хаһаанан, ону сиэн киһи – хара буолан хаалбыппыт диэн мэлдьитин этэрэ.
Ийэм 1956 сыллаахха Бастакы Хомустаах 7 кылаастаах оскуолатын “туйгун» быһыылаах – майгылаах бүтэрбит, оскуоланы бутэрэригэр 19 саастаах эбит. Оскуоланы бүтэрбит свидетельствотыгар 4 сыаната 8; 5 сыаната 2; 3 сыаната 3 эбит. Оскуола кэнниттэн, Нам киинигэр вечерняй оскуолаҕа үөрэммит уонна тутуу биригээдэтигэр штукатурынан үлэлэлээбит. Ол сылдьан киномеханик буолуон олус баҕарбыт, вечерняй оскуоланы бүтэрэн баран, хас да кыыс буолан медосмотр барбыттар, быраастар ийэм доруобуйатын чинчийэн баран, тыҥаҕын көрдөрүн, эмтэнэн баран кэлээр диэбиттэр. Ол курдук ийэм биир сыл таһыттан сылдьан эмтэнэр уонна эһиилигэр киномеханик идэтигэр туттарсан киирэр.Ол гынан, дьыалатын көрөн баран эппиттэр – эн сыстыганнаах ыарыынан ыалдьар эбиккин, ыарыын оҕолорго сыстыа, онон үөрэммэккин диэбиттэр. Ийэм эрэйдээх ытамньыйан баран, иннин биэрбэтэх, куораттааҕы туберкулезнай балыыһаттан тиийэн кини ыарыыта кимиэхэ да сыстыбатын туһунан справка ылбыт, онон туттарсан киирбит сөбүлүүр үөрэҕэр бастакы курстан үөрэнэн барар. Киномеханиктар үөрэнэр сирдэрэ Попова уулуссаҕа, онтон уопсайдара Сайсарга чааһынай дьиэҕэ эбит.
Уөрэҕин ситиһиилээхтик бүтэрэн баран дойдутугар миэстэ суох буолан, хоту Саккырыыр оройуонун Дьарҕаалаах диэн участокка тиийэн сайын 4 ый устата үлэлиир. Бу кэмнэ үлэлиир аппарата «Украина» Л-3 двигателлээх улахан мотор эбит. Күһүн Саккырыыр киинигэр үлэлии барар, сылтан ордук үлэлээбитин кэннэ Верхоянскай куоратыгар улэлэтэ ыыталлар.Ол курдук ийэм сайыҥҥы кэмҥэ уоппускаҕа барбыт киномеханиктары солбуйан участоктарга үлэлиирэ эбитэ үһү.
Дойдутуттан ыраах сылдьыбыт киһи, төннөөрү күнүн- дьылын ааҕынар эбит, 3 сыл договора туолаатын кытта дойдулуубун диэн турбут, онуоха – муора кытыытыгар Анабаарга – баран аны үлэлээ диэн модьуйбуттар. Ийэм, дойдутун ахтан Намыгар төннөн кэлбит. Онуоха, салайааччылара 3 сыллаах үлэлээбит севернай надбавка справкатын биэрбэтэхтэр. Инньэ гынан Намыгар кэлэн сабыс саҥаттан үлэлээн эрэр киһи курдук саҕалаабыт. Өр сылларга Партизаҥҥа, Намна, Үөдэйгэ, кэнники Бастакы Хомустаахха пенсияҕа тахсыар диэри үлэлээбитэ. Сайын Партизан, Үөдэй сайылыктарынан отчуттарынан сылдьан киинэ көрдөрөрө.
Үөдэйгэ киномеханигынан үлэлии сылдьан, биир сайылыктан атын сайылыкка киинэ көрдөрө массыынанан, ардыгар уу баһар тэлиэгэлээх оҕуһунан айанныыллар эбит. Ол курдук, киниэхэ көмөлөһөөччүнэн оскуоланы саҥа бүтэрбит уолу моториһынан анаабыттар. Үөдэй сайылыгар “ Тоҥ-Баска” киинэ көрдөрөн баран аппараттарын, движоктарын тиэйэн дэриэбинэҕэ түспүттэр. Ийэм сатыы барбыт, 4 ыйдаах ыарахан эбит, көмөлөһөөччүтэ оҕус үрдугэр олороотун кытта оҕуһа тигээрдээн туох – баар күүһүнэн ойуур диэки ыстаммыт, хата дьолго туох да алдьамматах, ким да эчэйбэтэх. Ийэм государство сыаналаах тэрилин төлөтөр буоллулар диэн дэлби куттаммыт үһү.
Хомустаахха киномеханиктыы сылдьан ый аайы былаан толоруутун эккирэтии буолар эбит, биирдэ, Бастакы Хомустаах киномеханиктара биир ыйдааҕы былааны толорботугут диэн буолбут, инникитин былаантан хайдах хаалбат буолууну ситиһэбит, диэн, тобулар толкуйга, санааҕа-онооҕо түспүттэр уонна бэрт дэбигэстик быһаарбыттар. Былааны толорботох ыйдарыгар бэйэлэрин харчыларыттан кыттыһан уган, атын ыйга аһары бардаҕына, укпут харчыларын төптөрү ылан ыйдааҕы былаантан хаалбат буолтар. Ону этэр этэ, ити ньыыманы бары киномеханиктар элбэхтик туһаммыт буолуохтаахтар диэн.
Сааскы кыһыҥҥы каникулларга оскуола оҕолоругар кинофестиваллары, сеанс иннинэ киинэ туһунан лекция оҥороллоро, мультик мелодияларын таайыы, «лети, лети лепесток” уонна да атын темаларга мероприятия ыыталлара.
Улахан дьоҥҥо, Улуу Өктөөп, Кыайыы күннэригэр тематическай фестиваллары ыыталлара, тустаах үлэһиттэр кэлэн беседа-лекция ааҕаллара суол быһылааннарыгар, бэрээдэк, медицинэ, баһаар туһунан ыыталлар эбит.
Ийэм барахсан, бу курдук, нэһилиэнньэни культурнай сынньанарын тэрийэн үлэлээн- хамнаан кэллэҕэ. Өйдүүбүн, сарсыарда 10 чааска кулуубугар барар, биллэрии таһаарар, кэлэр, эбиэттээн баран, күнүскү ынаҕын уулатан бүтэн, Намҥа киинэтин аҕала куорат автобуһугар ыксыыра. Киинэтин бэйэтэ сүгэн – көтөҕөн, сылайан кэлэн мөҕүттүбүтүн дуу, эбэтэр ыалдьан сытынан кэбиспитин дуу, олох өйдөөбөппүн.
Мин оскуолаттан кэлэн иһэн маҕаһыын иннигэр киинэ биллэриитин ыксыы көрөөччүбүн, оҕолорго уонна 2 сериялаах киинэ буоларын көрдөхпүнэ, санаам түһэр этэ. Ийэбит атын оҕолорго киинэ көрдөрө барар, мин дьиэ көрө хаалабын, киинэҕэ барбаппын. Эрдэ барар уонна түүн 23.00 чааска биирдэ кэлэр этэ. Ол да буоллар, үлэтиттэн соло булан, аллараа күөлгэ киирэн, саас хайыһардыыра, сайынын уолаттарын батыһыннаран күөгүлүү бараллара. Мин буоллаҕына ийэбинээн дэриэбинэ таһынан сир аһын хомуйа барсарым. Туохха да анаан үөрэппитин өйдөөбөппүн, норуот үөрэҕин миэхэ биэрэн, ийэм тугу гынарын харахпынан көрө сылдьан, эппинэн иҥэринэ улаатан, аа-дьуо кыралаан барытын сатыырга үөрэммитим. Күһүн хортуоска хостонор кэмигэр эппэккэ эрэ, саҥата суох соҕотоҕун хомуйа сылдьар буолар, оонньуу тахсан иһэн, тэрээһэ түннүгүнэн көрбүтүҥ, ийэҥ улахан баҕайы бааһынаҕа соҕотох, (биллэн туран суобаһын оонньуур) ийэҕин аһынаҕын уонна баҕарбатаргын да хортуоска бааһынатыгар бараҕын, ити курдук көрдөрөн үөрэппитэ.
Ийэм барахсан наһаа борустуой, элбэх саҥата суох, холку майгылаах, наар төбөтүн иһигэр тугу эрэ толкуйдуур, олус кытаанах санаалаах, тулуйхан тулуурдаах, бэйэтэ дьикти айылҕалаах киһи. Миигин мөхпүтүн – эппитин ончу өйдөөбөппүн, буойдаҕына кытаанах хараҕынан көрөн эрэ кэбиһээччи, эбэтэр биирдэ кытаанахтык этэн кэбиһэр, онно сөрү-сөп буолаҕын. Дьоҥҥо мэлдьи көмөлөһөрө, тиийиммэт - түгэммэт барахсаттарга, элбэх оҕолоох дьиэ кэргэҥҥэ туох эмит ордуктаах буоллаҕына куруутун бэрсэр, биэрэр идэлээҕэ, ас да буоллун, таҥас да буоллун, харчынан эмиэ көмөлөһөрө,элбэхтик иэс кэлэн ылалларын өйдүүбүн.
Ийэбит киинэҕэ үлэлээбитин тухары ситиһиитин туоһулуур Бочуоттаах грамоталар, Эҕэрдэ суруктар, юбилейнай знактар элбэхтэр. Ону таһынан ийэм “Отличник киноматографии СССР”, хас да төгүллээн “Ударник коммунистического труда”, “Ветеран труда”, “Бастакы Хомустаах “Ытык киһитэ”.
Комментариев нет:
Отправить комментарий