Тыа сирин кулууба үлэтин са5алаабыта 70 сыла

 

     Биһиги  аҕабыт киномеханик,  спортсмен,  дьиэ кэргэн  амарах аҕата этэ

   Аҕабыт Степанов Николай Николаевич  1926 сыллаахха ахсынньы 22 күнүгэр Эдьигээн     оройуонун Куонара нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Эдьигээн сэттэ кылаастаах оскуолатын бүтэрээт  колхозка таба ыстаадатыгар бостуугунан, дьоннорун кытта балык биригээдэтигэр балыксытынан үлэлээбитэ. 1950- 1953 с.с. Сэбиэскэй армия кэккэтигэр ыҥырыллан , Красноярскай кыраай Норильскай куоратын байыаннай чааһыгар сулууспалаабыта. Сулууспалыыр кэмнэригэр классическай тустуунан утумнаахтык дьарыктанан спортка кэккэ ситиһиилэммитэ. Ол курдук, 1950 сыллаахха сулууспалыыр байыаннай чааһын 3 төгүллээх чемпиона буолбута. 1950, 1951, 1952 с.с. классическай тустууга (52кг) Норильскай куорат байыаннай чаастарын күрэхтэригэр 3 төгүл  чемпионнаабыта. 1951, 1952 с.с. Красноярскай кыраай 2 төгүллээх чемпиона буолбута. Классическай тустууга 1 разрядтаах.     

   

            

Киномеханиктар оскуолаларын студеннара. 
Дьокуускай к. 1955 с.
( ханастан төрдүс турар) 
  

Аҕам 1953 сыллаахха армияттан кэлэн, дойдутугар Эдьигээҥҥэ “Кыһыл чуум”          сэбиэдиссэйинэн үлэлээбитэ.Кини1955-1956 с.с. Дьокуускайдааҕы киномеханиктар оскуолаларын үөрэнэн бутэрбитэ. 1956 сыллаахха Саха АССР-н  көҥүл  тустуу күрэҕэр  2-с миэстэни ылбыта. Кини бу күрэххэ Дьокуускайдааҕы пединститут  командатын  дьарыктаан бэлэмнээбитэ.Дойдутугар эргиллэн кэлэн ,Эдьигээн сэлиэнньэтин культураҕа дьиэтин директорынан, Лииндэ нэһилиэгин киномеханигынан таһаарыылаахтык үлэлээбитэ. 1957 сыл 1 квартал түмүгүнэн  көрөөччүлэргэ- 142, 0 %, валовай сборга -140 %  ылан,  таһаарыылаах үлэтин иһин  САССР культуратын министерствотын  уонна культура үлэһиттэрин профсоюзтарын Дьокууускайдааҕы обкомун Бочуоттаах грамотатынан наҕараадаламмыта. Киномеханиктыы сылдьан тустууга дьарыгын бырахпакка эрчиллэрэ уонна оҕолорго,  ыччаттарга тустуу секциятын тэрийэн үлэлэппитэ.1957, 1958, 1959 сылларга хапсаҕайга  Эдьигээн үс төгүллээх чемпиона (60кг) буолбута.1959 сыллаахха тэриллибит хотугу оройуоннар көҥүл тустууга республикатааҕы фестивалларыгар чемпион аатын ылбыта.    

Тустууга сборнай хамаанда. Красноярскай кыраай.
1952 с.

1968 сылтан Салбан,Модут ,Нам,Үөдэй нэһилиэктэригэр тустаах идэтинэн үлэлээбитэ.

     Аҕам 1971 сыллаахтан пенсияҕа тахсыар диэри 1- Хомустаах эргэ кулуубугар киномеханиктаабыта.

Эргэ кулуупка Колесова А.И. үлэ кэмигэр

Кини биир идэлээхтэрин Охлопков Петр Прокопьевичтыын, Корякина Варвара Ивановналыын бииргэ үлэлээн киинэ бөҕөнү көрдөрөн нэһилиэк олохтоохторун олус сэргэхситэллэрэ. Киинэ буолар буоллаҕына нэһилиэк дьонун настроениета өрө көтөҕүллэрэ. Мин, биир бэйэм бырааһынньык буолан эрэрин  курдук үөрэрим. Биһиги оскуолаҕа үөрэнэр кэммитигэр, 70-с сылларга Үөдэй, Партизан оскуолаларын үөрэнээччилэрэ 9, 10-с кылааска 1- Хомустаах орто оскуолатыгар үөрэнэ кэлэллэрэ, онон эргэ кулуупка оҕолор сеанстарыгар наһаа элбэх саҥа кыргыттар, уолаттар баар буолаллара.. Бэйэ- бэйэни көрсүү, күлүү- үөрүү, оонньоһуу, дьээбэлэһии, доҕордоһуу, мэликтээһин, да баара. Художественнай киинэ буолуон иннигэр хайаан да дойдубут туһунан аҕыйах мүнүүтэлээх документальнай киинэ көстөрө. Онно  15 социалистическай республикалар, араас уобаластар, куораттар таһаарыылаах үлэлэрэ, 

лохторо   көстөрө. Онно бурдук, хлопок, виноград, араас оҕуруот астарын үүннэриигэ, дьиэлэри, тимир суолларыы тутууга, промышленноска уо.а.эйгэлэргэ  кыайыылаахтык улэлии сылдьар дьону, тэрилтэлэри кэпсииллэрэ. Онон биһиги,  оҕолор төрөөбүт Советскай дойдубутугар араас омук дьонноро  эйэлээхтик олорон, үлэ арааһын үлэлээн дойдубутун сайыннаралларын көрөн дойдубутунан киэн туттар санаабыт  иитилиннэҕэ, эйэлээхтик олоруу 

олуга уурулуннаҕа

.

Степановтар дьиэ кэргэн

   Ол кэмнэргэ киинэ арааһын көрбүт күндү көрөөччүлэр, өйдүүгүт дуо?  “Руслан и Людмила”, “Золушка”, “Приключения Буратино”, “Мальчиш- Кибальчиш”,  “Белое солнце пустыни”, “Как закалялась сталь ”, “Тихий Дон”, “Начальник Камчатки”, “Капитан Немо”, “ Земля Санникова”,  “12 стульев”, “Старик Хаттабыч”, “ Приключение желтого чемоданчика”, “Война и мир”, “Молодая гвардия”, “Щит и меч”, “Помни имя свое”, “Летят журавли”, “Сын полка”,  “В бой идут одни старики”,  “Фантомас”, “Бриллиантовая  рука”, “Брадяга”,“ Зита и Гита”, Кавказская пленница” уо.д.а. киинэлэр төһөлөөх  биһигини күллэрбиттэрэ, ыксаппыттара, хомоппуттара, утарсар- аһынар  санаалары  иитиэхтээбиттэрэ, дууһабытын уйадыппыттара буолуой! Оруолларга оонньуур артыыстар дьиҥнээх курдук оонньууллара. Дьэ, ол иһин да буолуо,

Нам оройуонун киномеханиктара "Сардана" кинотеатр
улэьиттэрин кытта.  Нам, 1970 сыл.

кыргыттар үтуктуһэ-үтүктүһэ  почтаҕа атыыга кэлэр 1960-с, 1970-с, 1980-с сыллардааҕы  советскай киинэ артыыстарын хаартыскаларын мунньаллара. Эчэ кыраһыабайдара да бэрт этэ. Кыргыттар артистар ааттарын- суолларын нойосуус билэллэрэ. Кинилэр таптыыр артыыстарын хаартыскаларын  дьиэлэригэр ыйыыллара, олус күндүтүк саныыллара, улахан баай курдук харыстыыллара. Мин эмиэ олус астынар уонна мунньар этим. А5ам сарсыардаттан Намҥа киинэ ыла барара. Ол кэмнэргэ  такси да, местнай автобус да суоҕа, онон суолга туран туох көлө түбэһэринэн олорсон кэлэн араас ойуулаах афишалары, тимир иһиккэ угуллубут киинэлэри аҕалара. Дьэрэкээн ойуулаах киинэ афишатын анныгар аҕам бэрт үчүгэй буочарынан киинэ хас чааска буоларын, сыанатын суруйан  Аммосов М.К. аатынан киин  уулуссаҕа турар ас, табаарынай маҕаьыын аттыгар баар биллэрии дуоскатыгар  ыйыыра. Кулууп буткатыгар тиийэн киноаппаратын көрөн – истэн, киинэ лиэнтэтэ быстыбытын- быстыбатаҕын быһаарара. Алдьаммыт буоллаҕына клейдээн эбиэттэн  киэһэ 5 уонна киэһэ 7 чаастан буолар киинэлэргэ бэлэмнэнэрэ. Киинэ саҕаланыан иннинэ  кулуупка лык курдук мустубут дьонно 5 кэпиэйкэҕэ   билиэт атыылыыра. Киинэ көрдөрөн бүттэ да, дьиэтигэр кэлэн киирбит үгүс элбэх кэпиэйкэ харчыны ааҕан- суоттаан туорахтаах суотун тыаһа тыаһыырын, отчет оҥороро харахпар бу баардыы кестер. Үлэлээбит кэмнэригэр таһаарыылаах үлэтин иһин элбэх грамоталарынан наҕараадаламмыта.Ол курдук, аҕабыт Николай Николаевич 1976 сыл түмүгүнэн киинэҕэ былаанын аһары толорон уонна социалистическай күрэхтэһиигэ кыайан 1977 сыллаахха Нам оройуонун киносеть дирекциятын уонна культура үлэһиттэрин профсоюһун комитетын Бочуоттаах грамотатынан наҕараадаламмыта. 1979сыллаахха үрдук производственнай көрдөрүүтүн  иһин Саха республикатын кинофикациятын управлениятын начальнигын  уонна культура улэһиттэрин профсоюһун обкомун бэрэссэдээтэлин Татаринов С.С. илии баттааһыннаах Бочуотунай грамотатынан наҕараадаламмыта; Аҕабыт нэһилиэнньэҕэ киинэ көрдөрүүтүгэр өр сылларга таһаарыылаах үлэтин иһин ССРС  кинематографиятын комитетын уонна Культура үлэһиттэрин профсоюзтарын Киин комитетын Бочуоттаах грамотатынан наҕараадаламмыта. Тустаах улэтиттэн бириэмэ булан оҕолорун, биьигини спортка чугаһатара.Ордук сөбүлээн хайыһарга  үөрэтэн эрчийэрэ, оскуола, оройуон күрэхтэригэр кыттарбытыгар усулуобуйа тэрийэрэ. Бириистээх миэстэҕэ тигистэхпитинэ олус үөрэрэ. Ону таһынан илиинэн оттооһун ньыматыгар батыһыннара сылдьан үөрэтэрэ. Оҕолор бары бэһиэн хотуурунан охсон аҕабытыгар күүс-көмө буоларбыт. Аҕабыт дойдубут уонна атын дойдулар политическай балаһыанньаларын интириэһиргиирэ, хаһыат, сурунаал бөҕөну ааҕара, биһигини аахтарара. Кини бириэмэ эрэ буллар уруокпутун аахтарара, көмөлөһөрө.  1975 с. аҕабыт Улуу Кыайыы 30 сылын көрсө 1- Хомустаах нэһилиэгэр Аҕа дойду Улуу сэриитин буойуннарыгар аналлаах  памятнигы тутууга үлэлэспитэ. Онон аҕам Аҕа көлүөнэҕэ махталын биллэрэн буойуннары үйэтитиигэ кыттыспытыттан  олус үөрэрэ, киэн туттара.     1984 с. бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсан баран салҕыы 1- Хомустаах орто оскуолатыгар сантехнигынан 1990 сылга диэри үлэлээбитэ. Аҕабыт тустаах үлэтин үлэлии сылдьан нэһилиэк, оройуон спортивнай олоҕор активнайдык кыттара. Кини үлэлиир тэрилтэтин, нэһилиэгин  чиэһин көмүскээн элбэх спортивнай уонна хотуурунан охсуу күрэхтэригэр кыттан бириистээх миэстэҕэ тиксэрэ. Ону элбэх грамоталара, дипломнара туоһулууллар. Аҕабыт 63 сааһыгар диэри  оройуон спортивнай күрэхтэригэр кыттыбыта. 1- Хомустаах ветераннарын ортолоругар бастыҥ хайыһардьыт этэ      1992 сыллаахха аҕабытыгар Николай Николаевичка “РСФСР спордун ветерана”  аат иҥэриллибитэ. Тыыл , үлэ ветерана. Өр сылларга ситиһиилээх үлэтин иһин “Киинэ ветерана” знагынан бэлиэтэммитэ.Тэрилтэтин элбэх махтал суруктарынан, грамоталарынан, Кыайыы юбилейнай мэтээллэринэн наҕараадаламмыта. Аҕабыт Степанов Николай Николаевич талбыт идэтигэр бэриниилээхтик үлэлээбитэ биһиэхэ, оҕолоругар улахан холобур буолар. Киинэ искусствотын нөҥүө норуот эйэлээх олоҕун, кэскиллээх сайдыытын түстэспит киномеханик идэлээх аҕабытынан киэн туттабыт. 

 

                                      Ахтыыны  суруйда  орто  кыыhа  Степанова Людмила Николаевна,

                                       СР культуратын туйгуна. Ахсынньы ый, 2021 сыл.

                                                                                                                      1-Хомустаах нэһилиэгэ.  

Кыайыы монуменын кыттыылаахтара.
Бала5ан ыйын 2 күнэ, 1975 с. 
( бастакы эрээккэ а5ам хаҥас олорор)